Xe tự hành, chọn ai để không đâm vào?

Nếu xe tự hành phải lựa chọn giữa việc đâm vào rào chắn đồng nghĩa với việc giết chết 3 hành khách nữ trên xe và đâm vào đám trẻ đang đi bộ qua đường, nó nên chọn phương án nào? Khi 3 nhà nghiên cứu ở Mỹ bắt đầu suy nghĩ về tương tai của xe tự hành, học bắt đầu tự hỏi làm thế nào để những xe tự hành này có thể đưa ra những quyết định mang tính đạo đức, những quyết định mang tính tự nhiên nhất của con người. Jean-François Bonnefon, Azim Shariff và Iyad Rahwan đã thiết kế loạt câu hỏi online có tên là The Moral Machine (Cỗ máy Đạo đức). Bạn sẽ đâm vào một người đàn ông hay một phụ nữ? Một người trưởng thành hay một đứa bé? Một con chó hay một con người? Một nhóm hay một người? Đến năm 2069, các phương tiện tự hành có thể trở thành đột phá lớn nhất trong giao thông kể từ mẫu T Ford được giới thiệu ở Detroit năm 1908. Cho dù có 62 công ty đang nắm dữ giấy phép để thử nghiệm ôtô tự lái ở California, ngành công nghiệp này có vẻ vẫn chưa sẵn sàng đối mặt với những thách thức về khía cạnh đạo đức. The Moral Machine được thiết kế để một người bình thường có thể có cái nhìn sâu sắc về mặt đạo đức của máy móc, góp phần tiếng nói của họ trọng cuộc tranh luận về điều này, khi mà thường bị hạn chế bởi các nhà làm luật, nhà sản xuất ôtô, các nhà triết học. Medium đã có cuộc nói chuyện với Bonnefon và Shariff về các kết quả rút ra từ nghiên cứu của họ về vấn đề hóc búa trong tương lai : máy móc và đạo đức.

Medium: Đâu là sự khác biết giữa con người và máy móc trong việc đưa ra những quyết định mang tính đạo đức?

Jean-François Bonnefon: Các quyết định mang tính đạo đức sẽ bị ảnh hưởng bới rất nhiều thứ khác nhau khi con người chúng ta đưa ra. Chúng ta phản ứng lại thế giới xung quanh căn bản dựa trên các hooc- môn, chứ không phải dựa trên một lý do nào đó đặc biết khi chúng ta phải quyết định thật nhanh. Do đó chúng ta không thể lập trình bản thân để hành động theo cách mình mong muốn bới đó là bản năng. Nhưng với máy móc thì khác, chúng ta cho thể cho chúng biết nên làm gì.

Azim Shariff: Máy móc luôn có sự tính toán và suy xét mà đôi khi chúng ta không có được.

The Moral Machine đã giúp các bạn đưa ra kết luận thế nào về cách chúng ta mong muốn máy móc hành động?

Azim Shariff: Tất các các quốc gia đều có sự ưu tiên cứu người trẻ thay vì người già, và hầu hết lựa chọn cứu phụ nữ thay vì đàn ông. Trong khi các ưu tiên này là giống nhau, sự khác biệt nằm ở sự chắc chắn về lựa chọn của mình ở các quốc gia. Ở phương Đông, chẳng hạn Nhật Bản, sẽ ít có sự ưu tiện việc hy sinh những người lớn tuổi để cứu những người trẻ tuổi. Điều này thì ngược lại ở các quốc gia phương Tây.

Jean-François Bonnefon: Có lẽ sẽ thú vị hơn nếu nhìn vào các yêu tố kinh tế vĩ mô. Tất cả các quốc gia đều cho thấy sự ưu tiên đối với những người ở mức cao hơn chẳng hạn giám đốc so với người vô gia cư. Chúng tôi nhận thấy rằng điều này liên kết chặt chẽ tới mức độ bất bình đẳng của nền kinh tế quốc gia đó. Nếu càng bất bình đẳng về mặt kinh tế càng có ưu tiên cao hơn về việc sẽ hy sinh người vô gia cư.

Mức độ chú ý của các nhà sản xuất xe tự hành tới các kết quả nghiên cứu của các bạn như thế nào?

Azim Shariff: Đó là một câu hỏi quan trọng, chúng ta có nên theo hoàn toàn những điều rút ra từ nghiên cứu này? Nếu mọi người muốn một thứ chúng ta chỉ việc thoả mãn họ? . Tôi không nghĩ rằng chúng ta chỉ đơn giản làm theo những gì đã số nghĩ, tuy nhiên tôi cho rằng sẽ là hữu ích nếu ta biết được những gì cộng đồng ưu tiên. Nó gợi ý cách chúng ta lùi lại để nghĩ về vấn đều đạo đức khi lập trình cho những chiếc xe tự hành này.

Trong nghiên cứu trước đó, các bạn đã kết luận rằng con người cho rằng cần phải cứu số lượng người lớn hơn cho dù sẽ phải hy sinh các hành khách trên xe. Nhưng họ cũng nói sẽ không bao giờ mua những cái xe tự hành nào lập trình theo cách như vậy. Điều này có ý nghĩa gì?

Azim Shariff: Con người nhìn chung đều cho rằng cứu được nhiều người hơn sẽ là đúng đắn. Nhưng chúng ta lại cũng yêu bản thân mình, do đó sẽ rất khó để bán những sản phẩm hoạt động theo lý lẽ như vậy. Khi Mercedes-Benz nói rằng nếu chỉ cứu được một người, họ sẽ cứu tính mạng của người lái xe chứ không phải người đi bộ trên đường, sự phẫn nộ của công chúng đã khiến họ phải rút lại tuyên bố đó. Điều này chỉ ra một tình huống hóc búa đối với các công ty sản xuất ô tô. Nếu nói bạn sẽ ưu tiên hành khách trên xe, nó sẽ gây phẫn nộ trong công chúng. Nếu bạn cho rằng tất cả đều ngang bằng nhau và có thể có trường hợp gây nguy hiểm đến tính mạng của người trên xe, có lẽ người dùng sẽ quay lưng với sản phẩm của bạn. Các nhà sản xuất xe mà chúng tôi đã trao đổi đều muốn rằng vấn đề này sẽ được quyết định bởi luật lệ chứ không phải quyết định của họ.

Chính phủ Mỹ có nên theo gương nước Đức để ban hành những hướng dẫn về đạo đức cho xe tự hành?

Azim Shariff: Tôi nghĩ đó là một ý tưởng hay. Khi chính phủ tham gia vào việc này, chúng ta sẽ không để cho thị trường quyết định tính đạo đức của xe tự hành. Cho mỗi nhà sản xuất có thể tự tạo ra những hướng dẫn của riêng mình để khách hàng lựa chọn sẽ mang tới hỗn loạn.

Các giá trị của chúng ta có đồng nhất để tạo ra những định hướng chung cho tất cả các quốc gia?

Azim Shariff: Tôi nghĩ việc đó hoàn toàn có thể. Chúng ta thường đồng tình với nhau trên các quan điểm chung nhất, chẳng hạn cứu nhiều người hơn sẽ là tốt hơn. Nhưng cũng sẽ có những khác biệt, chẳng hạn ta nên hành động thế nào với người đang đi bộ. Ở Nhật Bản người ta ít đi bộ hơn trong khi đó lại là phổ biến ở Delhi hoặc New York. Cho dù có khả năng đạt được sự đồng thuận chung nhưng tôi không nghĩ đó là việc cần thiết. Khi mang xe từ Canada sang Mỹ, tôi cần phải chỉnh sửa đèn pha. Thay đổi phần cứng sẽ khó hơn đối với phần mềm. Với phần mềm trên xe tự hành, ta có thể thay đổi thuật toán để phù hợp với các quy định ở bản địa.

Một kỹ sư đang làm việc cho dự án xe tự hành của Google cho rằng các quả trong nghiên cứu của các bạn là không cần thiết bởi câu trả lời cho trường hợp này là nhấn phanh. Liệu tình huống đưa ra bởi The Moral Machine có phù hợp trên thực tế?

Azim Shariff: Những tình huống như vậy sẽ rất ít khi xảy ra. Điều mà chắc chắn có liên quan đó là những quyết định dù nhỏ nhất mà xe đưa ra sẽ ảnh hưởng thế nào tới việc thay đổi các nguy hiểm. Nếu ưu tiên lũ trẻ hơn, quyết định đó sẽ khiến người trên xe gặp nguy hiểm. Nhưng quyết định này cho dù có thể sẽ không mang đến hậu quả nghiêm trọng nhưng câu hỏi tiếp tục được đặt ra đối với chúng ta đó là xe tự hành sẽ phân chia nguy cơ như thế nào giữa mọi người, hành khách trên xe và lũ trẻ đang đi bộ. Câu hỏi đó đang trở nên ngày càng phức tạp nhưng cũng cần thiết hơn.

Reference

Bài viết này được dịch dựa trên https://medium.com/s/story/how-should-self-driving-cars-choose-who-not-to-kill-442f2a5a1b59